Hanes diweddar cyhoeddi mynediad agored ym Mhrifysgol Bangor

Hoffem gyflwyno hanes byr am y gwaith o ddatblygu cyhoeddi mynediad agored ym Mhrifysgol Bangor ar y thema "Open in Action" ar gyfer Wythnos Mynediad Agored Rhyngwladol 2016.  Os hoffech anfon unrhyw sylwadau atom am yr erthygl hon neu os hoffech rannu eich myfyrdodau eich hun ynglŷn â chyhoeddi mynediad agored ym Mangor, cysylltwch â ni yn repository@bangor.ac.uk a byddwn yn cyhoeddi eich sylwadau ar y blog.

Mae'r erthygl yma yn egluro'r hyn sydd wedi bod yn digwydd ym Mangor, mae'r erthygl flaenorol yn rhoi llinell amser byr iawn o gyhoeddi mynediad agored yn y DU.

Yn 2005, dechreuodd Claire Davis, Rheolwr Asesu Ymchwil (y Swyddfa Ymchwil a Menter) gronfa ddata mynediad caeedig mewnol i gofnodi'r holl waith a gyhoeddwyd gan staff Prifysgol Bangor (datblygwyd y gronfa wedyn gan y Swyddfa Ymchwil a Menter a Gwasanaethau TG fel y system CRIMS mewnol).  Roedd y gronfa ddata cyhoeddiadau yn hanfodol at ddibenion asesu ymchwil ac adroddiadau allanol, ac roedd yn cynnwys cofnodion llyfryddol manwl, wedi eu dilysu a'u cyfoethogi, ond nid oedd yn cynnwys mynediad agored i gopïau testun llawn. Dechreuwyd project i fwydo'r cofnodion llyfryddol i gadwrfa DSpace gyda'r nod o ychwanegu copïau testun llawn lle bo hynny'n bosib, ond oherwydd diffyg staffio a buddsoddiad nid oedd modd cysylltu'r cofnodion â chopïau testun llawn ar y pryd.

Yn 2012, sefydlodd Gwasanaeth Llyfrgell ac Archifau Prifysgol Bangor weithgor ar gyhoeddi mynediad agored; lansiwyd cyfres newydd o we-dudalennau llawn gwybodaeth am fynediad agored; a drafftiwyd polisi cyhoeddi newydd ar gyfer y brifysgol oedd yn annog ymchwilwyr Bangor i gyhoeddi trwy fynediad agored.   Arweiniwyd y gwaith hwn gan Sue Hodges (Cyfarwyddwr  y Gwasanaeth Llyfrgell ac Archifau) a Tracey Middleton (Rheolwr Gwasanaethau a Datblygiadau Digidol erbyn hyn a Llyfrgellydd Adnoddau Electronig ar y pryd).

Yn 2013, gwnaeth Graham Worley (Cydlynydd Ymchwil, Gwasanaethau TG) a Dr Beth Hall (Llyfrgellydd Cefnogi Ymchwil, y Gwasanaeth Llyfrgell ac Archifau) adolygiad trylwyr o feddalwedd cadwrfa a chynnig y dylid symud tuag at gadwrfa E-prints mynediad agored yn hytrach na cheisio adfywio'r gadwrfa DSpace wreiddiol. (Roedd y penderfyniad hwn yn seiliedig i raddau helaeth ar ofynion yr ESRC ar gyfer rheoli data ymchwil o 1 Mai 2015 ymlaen).  Mewnforiwyd data o gronfa ddata cyhoeddiadau'r Swyddfa Ymchwil a Menter a'u bwydo i E-Prints.

Yn 2013, y flwyddyn gyntaf a gawsom gyllid grant bloc gan yr RCUK, roeddem yn anelu at sicrhau bod yr holl weithiau a gyllidwyd gan yr RCUK ar gael trwy fynediad agored trwy'r llwybr Aur gan nad oedd y llwybr Gwyrdd ar gael i ymchwilwyr Bangor tan 2014 pan lansiwyd y gadwrfa E-Prints newydd, sef eBangor.  Yn 2014, ymunodd Dr Michelle Walker a'r Gwasanaeth Llyfrgelloedd ac Archifau mewn swydd newydd fel Rheolwr Cadwrfa a Data Ymchwil (roedd Michelle yn Swyddog Cyhoeddiadau yn y Swyddfa Ymchwil a Menter cyn hynny). Dechreuodd Michelle, ynghyd â Marjan Baas-Harmsma a fu'n gweithio ar y project dros gyfnod mamolaeth, y broses o gysylltu'r cofnodion llyfryddol â chopïau testun llawn yn y gadwrfa newydd, eBangor.

Mae hyrwyddo a chodi ymwybyddiaeth ymhlith staff academaidd ym Mhrifysgol Bangor o opsiynau cyhoeddi trwy fynediad agored a gofynion cyllidwyr wedi bod yn hanfodol.  Ers 2012, rydym wedi ymweld ag ysgolion a cholegau'r brifysgol, wedi arwain sesiynau hyfforddi trwy gyfrwng rhaglenni hyfforddi ysgolion i staff a myfyrwyr doethurol, wedi rhoi cyflwyniadau i Grŵp Tasg Strategaeth Ymchwil y brifysgol ac wedi parhau i eirioli dros fynediad agored ar bob cyfle.  Rydym hefyd wedi trefnu digwyddiadau blynyddol gyda siaradwyr gwadd gwych ar gyfer yr Wythnos Mynediad Agored Rhyngwladol.

Rydym wedi elwa o gytundebau rhwng JISC a nifer o gyhoeddwyr i wrthbwyso taliadau mynediad agored, yn enwedig SAGE o 2012 ymlaen.  Rydym hefyd wedi elwa o gynllun talebau mynediad agored y Gymdeithas Gemeg Frenhinol i'w tanysgrifwyr "pecyn Aur". Rydym yn parhau i drafod â chyhoeddwyr ynglŷn â gwrthbwyso costau mynediad agored wrth adnewyddu tanysgrifiadau.  Rydym yn gwneud defnydd o'r cytundeb mynediad agored rhagorol gyda Springer a byddem yn hoffi sicrhau mwy o gytundebau tebyg gyda chyhoeddwr eraill.

Mewn ymateb uniongyrchol i'r gofynion REF newydd ar gyfer mynediad agored, a fydd yn berthnasol i gyhoeddiadau o fis Ebrill 2016, rydym wedi gweld cynnydd yn nifer yr eitemau a anfonir i'r gadwrfa. 

Yn ystod 2016 rydym hefyd wedi bod yn defnyddio PURE, system reoli gwybodaeth ymchwil traws-brifysgol.  Claire Davis (Swyddfa Ymchwil a Menter), Michelle Walker (Gwasanaeth Llyfrgell ac Archifau) a Graham Worley (Gwasanaethau TG) sy'n arwain y gwaith o roi'r system newydd hon ar waith ar draws y brifysgol. Mae PURE yn dod â gwybodaeth ymchwil o ffynonellau mewnol ac allanol ynghyd ac yn hwyluso dull wedi'i seilio ar dystiolaeth o ymdrin â strategaethau ymchwil a chydweithredu, ymarferion asesu, cydymffurfio â gofynion mynediad agored RCUK a HEFCE ac amlygrwydd gweithgaredd ymchwil cyfredol.  Rydym wedi symud pob cyhoeddiad ymchwil o eBangor i PURE.  Mae defnyddio PURE fel y feddalwedd newydd i'r gadwrfa yn ei gwneud yn haws i dîm y gadwrfa reoli'r llif gwaith, ac mae hefyd yn caniatáu i ymchwilwyr lwytho eu cyhoeddiadau eu hunain i'r system a rheoli eu proffil cyhoeddus eu hunain ar borth ymchwil y brifysgol http://research.bangor.ac.uk.

Eleni, ailysgrifennodd Dr Michelle Walker bolisi cyhoeddiadau brifysgol fel polisi mynediad agored ac fe'i cymeradwywyd gan Bwyllgor Gweithredu'r brifysgol ac rydym yn gobeithio y caiff pob erthygl mewn cyfnodolion a phob papur cynhadledd eu cyhoeddi trwy fynediad agored maes o law.

Rydym hefyd yn edrych ymlaen gyda diddordeb at ddatblygiadau mewn cyhoeddi llyfrau mynediad agored; rydym eisoes yn cefnogi'r cynllun "Knowledge Unlatched", lle mae nifer o lyfrgelloedd o bob cwr o'r byd yn rhannu'r taliad am un ffi teitl i gyhoeddwr, er mwyn i'r llyfr fod ar gael trwy fynediad agored.  Rydym hefyd wrthi'n ymchwilio i opsiynau cyhoeddi sefydliadol "mewnol", ac rydym eisiau sicrhau bod mwy o ddata ymchwil Bangor yn cael ei gyhoeddi trwy fynediad agored. 

Os nad ydych wedi eich argyhoeddi eto o fanteision cyhoeddi trwy fynediad agored, yna edrychwch ar yr adroddiad hwn ar y cynnydd yn y dyfyniadau o erthyglau mynediad agored: http://dx.doi.org/10.1371/journal.pbio.0040157 a gwyliwch yr ymchwilwyr hyn yn siarad am pam eu bod yn dewis cyhoeddi trwy fynediad agored: https://www.youtube.com/watch?v=g2JT23E1bRE&feature=related 

Cyfeiriadau:

Eysenbach, G., 2006. Cynnydd yn y dyfyniadau o erthyglau mynediad agored. PLoS Biol, 4(5), p.e157. http://dx.doi.org/10.1371/journal.pbio.0040157